Xavièr Navarròt, sonque un cançoaire ? Dens las letras d’òc, Navarròt que demora com un autor de cançons leugèras e arridentas. En Bearn medish, sonque quauques tèxtes deus sons e son enqüèra coneguts, mentre la maja part de la soa òbra que demora desbrembada. Totun, en tornar léger las edicions vielhas, en tot horrucar dens los jornaus deu son temps, que s’i torna trobar tota la vivacitat, tota la gaujor, mes tanben tot lo huec d’un omi qui sabó aubrir vias navèras.
Hilh de Béranger e de Despourrins
Gessit d’ua familha borgesa d’Auloron, lo joen Navarròt qu’arriba a París tà perseguir estudis de dret, puish de medecina. Se pòt tornar en Bearn dab ua licéncia de dret qui ne harà d’aulhors pas vàler, n’acabarà pas jamei los estudis de medecina, a maugrat d’i estar demorat bèth temps.
Que l’agradè dilhèu drin mes la vita intellectuau e politica que non pas los estudis. Que tornarà definitivament a casa en 1830. De París, que torna totun dab un meste. Mes qu’ei un meste ès cançons, que sian politicas o leugèras : Béranger. Que seràn amics dinc a la mort.
Que’ns cau mentàver ací totas las nombrosas cançons escriutas en francés per Navarròt : que s’ameritarén plan solide d’estar publicadas, eras tanben, au delà de la part occitana de l’òbra qui publicam uei. Pròva d’un bilingüisme apatzat, shens que sia besonh de nat proclam…
De Desporrins tanben que’s vòu l’eretèr : lo son beròi aumatge au poèta que n’ei un testimoniatge de valor, au parat de l’inauguracion deu son momument en Aspa.
Dens las soas cançons, que trobam tanben mantun reclam deu rossinholet o de bruneta mas amors…
Mes quan Desporrins canta los pastors d’Arcadia qui son amorós de papèr, n’ei pas poësia pastorau qui escriu Navarròt, en contra de tots los qui imitan a Desporrins en sègle XIXau. Las soas amors que son dedicadas a gojatas o hemnòtas d’Auloron e de las vaths, los son païsatges montanhòus qu’amuishan montanhas plan localizadas d’Acós, Bedós o Aigas Cautas e la pujada de Bedós dinc a Aidius que’ns hè brembar un camin vertadèr. Atau que n’ei tanben de la descripcion d’Auloron qui clama lo bohèmi Jan de Minja-quan-n’as.
Dab lo romantisme, lo monde qu’avèn sabut espiar lo païsatge e los monts, d’afrós qui èran, qu’èran vaduts agradius.
Pintre de la vita-vitanta
Pintre deus païsatges bearnés, Navarròt qu’estó mei que tot pintre de la vita de cada dia, poplada peu monde deu son temps. En tot léger los sons tèxtes que descobrim pòc a pòc las obreròtas auloronesas, ua aubèrja qui mèscla aragonés e bearnés, ua hartèra deu monde de justícia a Pau, ua noça aussalesa, ua hèsta de vilatge, ua hondan navèra o las pelejas ahuecadas enter vilatges vesins…
Tablèus leugèrs mes qui ns’ensenhan hèra sus la societat bearnesa.
Lo republican, amic deu pòple
De leugèr, totun, ne’n serà pas jamei en politica. Que demorarà tostemps fidèu a las soas idèas republicanas e que saberà denonciar los mancaments deus qui prenen lo poder après las revolucions de 1830 e 1848. E ne harà pas sonque escríver, mes tanben préner partit.
Membre de la garda nacionau d’Auloron après la Revolucion de julhet 1830, conselhèr municipau de la medisha vila, Navarròt qu’estó candidat tanben a las eleccions legislativas en 1848.
Que s’ei escriut que n’avè podut arrecaptar sonque quauquas detzeas de votz : lo gaujós companhon ne podè pas estar un candidat de consequéncia. Legenda qu’ei, e mensongèra : en 1848, qu’obtiengó 19154 votz, pas pro totun tà vader deputat.
Un omi, donc, qui n’a pas met de parlar e de s’engatjar. E quauqu’un qui’s sap plan beròi trufar deus qui an lo poder, mes shens jamei estar maishant. Anticlericau qu’estó, per exemple, shens estar antireligiós.
Lo son combat màger qu’estó lo deu vòte universau, tà que n’estosse arreservat sonque taus qui an moneda. Lo combat d’ua vita qui’s clavarà sonque en 1852, après lo còp d’estat deu dus de deceme qui denonciarà dens lo son planh, Maudit sia l’auserèr !
